W obecnych czasach coraz częściej spotyka się określenia takie jak: rozwód kościelny, unieważnienie małżeństwa kościelnego czy unieważnienie ślubu. Z punktu widzenia prawa kanonicznego, powyższe określenia nie są terminami, którym nadaje się znaczenie prawne.

Zaznaczyć należy, że z punktu widzenia obecnie obowiązującego Kodeksu Prawa Kanonicznego, zasadą jest domniemanie nierozerwalność małżeństwa kanonicznego. Nauka Kościoła głosi, że małżeństwo jest ze swojej natury nierozerwalne i żadna ludzka władza nie jest w stanie go rozwiązać, dlatego też używanie określeń, takich jak rozwód kościelny, unieważnienie małżeństwa kościelnego czy unieważnienie ślubu, jest niepoprawne i niewłaściwe.

Niemniej jednak, w przypadku gdy małżeństwo rozpadło się, a zostało wcześniej dopełnione, prawo kanoniczne przewiduje możliwość wniesienia do sądu kościelnego sprawy o stwierdzenie (orzeczenie) nieważności zawarcia sakramentalnego związku małżeńskiego.

Sąd kościelny nie unieważnia zatem ważnie zawartych małżeństw i co za tym idzie nie wydaje wyroków rozwodowych czy unieważniających małżeństwo, ale po przeprowadzeniu odpowiedniego postępowania, uregulowanego wprost w Kodeksie Prawa Kanonicznego, odpowiada na pytanie czy dane małżeństwo, z punktu widzenia prawa kanonicznego, z uwagi na zaistnienie okoliczności w nim przewidzianych, zostało zawarte nieważnie.

W tym miejscu, należy wyjaśnić, że Sąd kościelny bada całokształt okoliczności faktycznych, istniejących w chwili wyrażania tzw. konsensusu małżeńskiego, dlatego też, w przeciwieństwie do procesów rozwodowych, prowadzonych przed sądami powszechnymi, istotne z punktu widzenia procesu kościelnego są przede wszystkim okoliczności i zdarzenia, które miały miejsce w okresie przedślubnym, jak i w chwili samego zawierania sakramentu małżeństwa.

W związku z powyższym, bardzo ważną kwestią jest rozważenie wystąpienia w zastanym stanie faktycznym przesłanek, które uzasadniałyby wszczęcie procesu w ogóle, jak i prawidłowe zakwalifikowanie danego stanu faktycznego do konkretnej normy prawnej.

Brak wiedzy w powyższym zakresie lub myślenie wyłącznie kategoriami właściwymi dla procesów toczonych przed sądami powszechnymi, zazwyczaj skutkuje powołaniem błędnej argumentacji i okoliczności całkowicie nieistotnych z punktu widzenia procesu kościelnego. Podkreślić należy, że w sprawach o stwierdzenie nieważności małżeństwa kanonicznego sama zgodna wola małżonków ani samo faktyczne rozejście się stron, nie stanowią tytułu uzasadniającego wszczęcie procesu o stwierdzenie nieważności zawarcia małżeństwa kanonicznego. Tytuł nieważności, musi być tytułem prawnym, przewidzianym w odpowiednich przepisach Kodeksu Prawa Kanonicznego.

Co do zasady, realizacja prawa do obrony na gruncie prawa kanonicznego, nie wymaga udziału czy to adwokata kościelnego czy to pełnomocnika strony. Niemniej jednak samodzielne działanie osób nieposiadających odpowiedniej wiedzy i doświadczenia w omawianej materii, może wywołać negatywne skutki dla strony, zarówno w sferze prawa materialnego, jak i procesowego, a co w sposób zasadniczy utrudni Sądowi kościelnemu procedowanie w sprawie i wydanie zgodnego z prawdą obiektywną orzeczenia, dlatego też tak ważnym jest posiadanie odpowiedniej wiedzy i doświadczenia niezbędnego do prowadzenia wyżej opisywanej kategorii spraw.

Zasadność wyżej podanych argumentów, potwierdza skomplikowana konstrukcja tytułów uzasadniających skierowanie do Sądu kościelnego skargi o stwierdzenie nieważności zawarcia małżeństwa kanonicznego. Można je podzielić na trzy grupy:

1.      Przeszkody zrywające, czyli pewne zewnętrzne okoliczności, które sprawiają, że człowiek nie może ważnie zawrzeć związku małżeńskiego, np. wiek, pokrewieństwo, powinowactwo, impotencja, różna wiara, święcenia, wieczysty ślub czystości, węzeł małżeński, pokrewieństwo prawne, przyzwoitość publiczna.

2.     Przeszkody związane z brakiem lub wadliwym wyrażeniem zgody małżeńskiej, czyli wynikające z zaburzenia zdolności myślenia albo wyboru człowieka lub z brakiem szczerości małżeńskiego oddania, np. brak dostatecznego używania rozumu, brak rozeznania oceniającego co do istotnych praw i obowiązków małżeńskich wzajemnie przekazywanych, niezdolność do podjęcia istotnych obowiązków małżeńskich, błąd co do osoby lub jej przymiotów, symulacja, wykluczenie potomstwa, wierności lub nierozerwalności małżeństwa, zgoda warunkowa, przymus, bojaźń, podstępne wprowadzenie w błąd.

3.    Przeszkody wynikające z niezachowania kanonicznej formy zawarcia małżeństwa.  

Mając na względzie powyższe, jeszcze raz należy stanowczo podkreślić, że brak odpowiedniej znajomości przedstawionej powyżej materii, może być podstawą wielu niedomówień i błędnych wniosków, dlatego też zachęcam Państwa do skorzystania ze świadczonej przeze mnie pomocy prawnej.

Jeżeli są Państwo zainteresowanie uzyskaniem pomocy prawnej w wyżej przedstawionym zakresie, proszę o kontakt.